آشوریان باستان به شهرهای قوم کاسی، عنوان « کارکاشی » داده بودند که « کار » به معنی قرارگاه یا منزلگاه و « کاشی » نام قوم کاسی است.آشورشناسان و مادشناسان، جملگی این کار کاشی ( با شهر کاسیان ) را منطقه کنونی همدان دانسته اند.پرفسور گیریشمن، باستان شناس معروف فرانسوی، معتقد است که اسم قبلی هگمتانه، » اکسایا" یعنی شهر کاسیها بوده است.

در مجموع اعتقاد غالب بر این است، که شهر هگمتانه را یکی از اقوام آریایی بنام مادها ساخته اند. و نخستین دولت ایرانی را در آن بنا نهاده اند. ولی نتایج تحقیقات بیانگر آن است که شهر هگمتانه پیش از انتخاب به پایتختی توسط مادها، وجود داشته مردمانی از قوم کاسی در آن می‌‌زیسته اند. سپس بازماندگان قوم کاسی، بعدها با طایفه‌ای از آریاییها قوم موسوم به ماد را پدید آورده اند. و با غلبه بر دولت تجاوزگر آشوری، دولت ماد را بنیان کذاشته، و پایتخت خود را کار کاشی قرار داده اند. و از آن به بعد، این شهر هگمتانه نام گرفته است.

امروز هم باستان شناسان، تپه باستانی هگمتانه، واقع در مرکز شهر همدان را، که وسیع‌ترین تپه باستانی ایران است، بقایای همان ابنیه عهد کاسی، مادی، هخامنشی و بعد از آن می‌‌دانند. مساحت این تپه حدود 30 هکتار می‌‌باشد. که با در نظر گرفتن بخشهایی که جزء محدود تپه باستانی بود، ولی اینک ساختمانهای مسکونی بر روی آن ساخته شده، به بیش از 40 هکتار نیز می‌‌رسد.

این تپه بیضی شکل، در داخل محدوده شهر فعلی همدان، و در دو سوی خیابان اکباتان واقع شده است. « هگمتانه»، یا « هنگمتانه » که به زبان پارسی قدیم به معنی محل تجمع بوده، ترکیبی از دو واژه « هنگ » به معنی « جا » و « متانه » به معنی « تجمع » است. این واژه در زبان یونانی به صورت « اکباتانا » در آمده است، و در کتیبه‌های عیلامی به صورت « اک ماتانو » آمده است.

برخی میز معتقدند: « امدانه » یا « آمادای » که در کتیبه پیلسر پادشاه آشور آمده به این محل اطلاق می‌‌شده. هگمتانه « در زبان ارمنی، » اهمتان « و در زبان سریانی و پهلوی، اهمدان »، در گویش نویسندگان عرب « همدان » و در تورات، « احتمانا» گفته شده است. همچنین سکه‌هایی از عهد ساسانی کشف شده که محل ضرب آنها « اهمتان » قید شده است.نخستین اشاره مکتوب به نام مادها و سرزمین ماد، در سالنامه بیست و چهارم شارل مانزر سوم ( 836 قبل میلادی ) و سارگن دوم ( 715 قبل از میلادی بوده، که از این قوم و سرزمین آنان به نام « مادای »یا « آمادای » یاد کرده اند.

روایات مورخین یونانی نیز حاکی است که این شهر در دوره مادها، ( از اواخر قرن هشتم تا نیمه اول قرن شم قبل از میلاد) مدتها مرکز امپراتوری مادها بوده است. و پس از انقراض آنها نیز به عنوان یکی از پایتختهای دوره هخامنشی ( پایتخت تابستانی و احتمالا« محل خزانه آنها ) به شمار می‌‌رفته است.

گفته‌های هرودت مورخ یونانی، در قرن پنجم قبل از میلاد،م مهمترین ماخذ تاریخی در این مورد است. وی بنای اولیه این شهر را به » دیااکو " نخستین شهریار ماد نسبت می‌‌دهد ( در 728 قبل از میلاد ). هرودت اوضاع سیاسی واقتصادی نا مناسب قوم ماد را در دستیابی دیااکو به قدرت موثر می‌‌داند.

لوح زرین به نام ( آریارمنه) یافت‌شده در تپه? باستانی هگمتانه. این لوح از زرناب است به ابعاد12در 8 سانتیمتر - دارای10سطر به خط میخی است. آریا رمنه جد داریوش اول از شاهان هخامنشی است. بنا به اظهار نظرباستا نشتاسان این لوح قدیمی‌ترین اثر تاریخی می‌‌باشد ودر موزه ( برلن آلمان ) نگهداری می‌‌شود.دیگر مورخین یونانی چون پلی بیوس، کنزیاس، ژوستین و گزنفون نیز درباره هگمتانه مطالبی جمه آوری کرده اند.