عمل جراحی همواره ترس و دلهره‌ای برای بیمار ایجاد می‌کند. یکی از دلایل این استرس و نگرانی ممکن است بیهوشی و عوارض ناشی از آن باشد.

دکتر حسین‌ علی شریف، متخصص بیهوشی و مراقبت‌های ویژه در این‌باره می‌گوید:

به ‌طور معمول در جراحی‌هایی که در گذشته انجام می‌گرفت، خود جراح، کار بیهوشی را انجام می‌داد، اما با پیشرفت علم و روش های جراحی و با توجه به اهمیت حفظ سلامت بیمار، ایجاد رشته‌ای جدید در دانشگاه که به صورت جداگانه وظیفه مراقبت از بیمار را داشته باشد احساس شد.

با پیدایش رشته تخصصی بیهوشی، جراح فقط کار جراحی

را انجام می دهد و مراقبت از بیمار، کنترل وضعیت قلب او، فشار خون و ... به متخصص بیهوشی مربوط می‌شود.

روش‌هایی مانند بیهوشی عمومی، بی‌حسی موضعی و بی‌حسی نخاعی روش‌هایی هستند که با توجه به سن بیمار، طول مدت جراحی، محل جراحی و داشتن سابقه بیماری، برای بیهوش کردن فرد انتخاب می‌شوند.

بهتر است برای بیمار مسن که به نارسایی قلبی هم مبتلاست، تا جایی که ممکن است از روش بیهوشی عمومی استفاده نکرد. در چنین شرایطی شاید بهتر باشد جراحی با روش بی‌حسی نخاعی انجام شود.

بیهوشی عمومی

در بیهوشی عمومی، از طریق رگ بیمار، داروها تزریق می شوند و بیمار به طور کامل هوشیاری‌اش را از دست می‌دهد. البته متعاقب آن عوارض خاصی نیز ممکن است برای بیمار ایجاد شود؛ به عنوان مثال شاید وی دچار ایست تنفسی شود که در آن شرایط نیاز است از دستگاه‌های پیشرفته‌ای استفاده کرد. در طول جراحی به طور کامل از بیمار مراقبت شده، فشار خون و شرایط قلبی وی را کنترل می کنند.

بهتر است تا حدی که امکان دارد از روش بیهوشی عمومی به دلیل اثراتی که روی قلب و ریه می‌گذارد، پرهیز شود. به غیر از عوارضی که ممکن است حین عمل برای بیمار پیش بیاید، عوارضی نیز وجود دارد که شاید بعدها بیمار را درگیر کند.

در مواردی نادر، بیمار ممکن است طی عمل جراحی در حالت بیداری باشد، به این معنا که چشمانش بسته بوده و کاملا بی‌حرکت باشد، اما صداهایی را شنیده و حتی اندکی درد داشته باشد. این موارد می‌تواند باعث شود بیمار در آینده دچار ناراحتی‌های عصبی، بی‌خوابی و حواس‌پرتی شود.

در برخی جراحی‌های خاص مانند سزارین و در مورد بیماران تصادفی که به اتاق عمل می‌آورند، به دلیل استفاده از میزان کمتر داروی بیهوشی، احتمال بروز این مشکلات بیشتر است.

البته با توجه به پیشرفت‌های علم، امروزه بیهوشی عمومی نیز روشی کم خطر و با عوارضی کم است.

بی‌حسی نخاعی

در این روش، دارو در قسمت کمر بیمار و در جایی که نخاع وجود دارد، تزریق می‌شود. نوع دارو نیز با توجه به طول مدت زمان جراحی انتخاب می‌شود. البته در شرایطی که عمل طولانی باشد ـ معمولا بیشتر از 5/2 ساعت ـ باید از بیهوشی عمومی استفاده کرد.

عوارضی مثل افت فشار خون و کاهش ضربان قلب نیز طی مدت جراحی ممکن است وجود داشته باشد.

برخی عوارض نادر نیز ممکن است بعد از عمل جراحی ایجاد شود؛ مثل سردرد که البته امروزه به علت استفاده از سوزن‌های ریزتر احتمال بروز آن خیلی کم شده است. این سردردها خفیف بوده و حتی بدون درمان به‌طور معمول پس از دو هفته کاملا از بین رفته و هیچ اثری از آن باقی نمی‌ماند.

کمردرد نیز دیگر عارضه‌ای است که به احتمال خیلی کم ممکن است بروز کند. اما در این شرایط نیز مریض با دارو درمانی خوب خواهد شد. گاهی نیز کمردرد به علل مختلف دیگری ایجاد می‌شود. برای نمونه پس از بارداری، کمردرد وجود دارد؛ چه زایمان با بی‌حسی نخاعی انجام شود و چه با روش دیگر.

در کل بی‌حسی نخاعی از بیهوشی عمومی روشی بهتر و مناسب‌تر است، خطرات کمتری دارد و عوارض بعدی آن نیز کمتر است.

بی‌حسی موضعی

در بی‌حسی نخاعی، کل اعصابی که از نخاع خارج می‌گردد، بلوکه (بی حس) می‌شوند. ولی حالتی نیز به نام بلوک عصبی محیطی (بی حسی موضعی) وجود دارد، به این معنا که خود عصبی را که وارد منطقه جراحی می‌شود بلوکه می‌کنیم.

بی‌حسی موضعی کم خطرترین روش است و برای کاهش استرس بیمار از داروهای آرام بخشی که خطر کمی دارند، نیز می‌توان استفاده کرد.

عوامل موثر در انتخاب روش مناسب

نوع جراحی نیز در انتخاب روش مناسب مهم است. در برخی جراحی‌ها مانند سزارین سعی می‌شود تا حد امکان دارو وارد خون جنین نشود، شاید بهتر است بگوییم در این جا بهترین روش، بی‌حسی نخاعی است.

محل جراحی هم در انتخاب روش بیهوشی یا بی‌حسی مهم است. در برخی جراحی‌ها امکان استفاده از بی‌حسی نخاعی وجود ندارد؛ به عنوان مثال در جراحی‌هایی که روی صورت یا قسمت‌های فوقانی قفسه سینه انجام می‌گیرد. ولی در کل سعی می‌شود در جراحی‌هایی که از قسمت ناف به پایین است از روش بی‌حسی نخاعی استفاده شود.

امروزه و با توجه به پیشرفت‌های پزشکی، بیهوشی عمومی و بی‌حسی نخاعی بی‌خطر بوده و مشکلات خاصی ایجاد نمی‌کنند. وی در نهایت باز هم به بیماران توصیه می‌کنیم قبل از عمل جراحی، از جراح خود بخواهند آنها را به یک متخصص بیهوشی ارجاع داده و معاینات و آزمایشات لازم را انجام دهند.

در مجموع باید گفت اگرچه بی‌حسی موضعی از بیهوشی عمومی بهتر است، اما این که بهترین شیوه بیهوشی یک بیمار چگونه باید باشد را پزشکان متخصص تشخیص می‌دهند. به همین دلیل، بیمارانی که قصد جراحی دارند برای کاهش عوارض و مشکلات بیهوشی بهتر است قبل از عمل با یک متخصص بیهوشی نیز مشورت کنند.